วงจรชีวิตของเส้นผม

ทราบหรือไม่ว่า เส้นผมของคนเรานั้นมีประมาณ 100,000 เส้น ยาวโดยเฉลี่ยประมาณ 0.5 – 1 เซนติเมตรต่อเดือน โดยปริมาณรากผมต่อ 1 ตารางเซนติเมตรนั้นมีประมาณ 1000 เส้นเลยทีเดียว แต่เมื่ออายุมากขึ้นจำนวนเส้นผมจะเริ่มลดน้อยลง อ่านเรื่องผมร่วงผมบาง

โครงสร้างของเส้นผม

เส้นผมสามารถแบ่งได้เป็น 2 ส่วนคือ

Hair Shaft คือส่วนที่งอกเหนือหนังศีรษะ ป็นส่วนที่งอกเจริญยาวออกมาปกคลุมศีรษะ มีลักษณะโครงสร้างภายในต่างกันไปสำหรับผมชนิดต่างๆ ทำให้ปรากฏให้เห็นภายนอกได้ต่างกัน เช่น ผมตรง ผมหยักศก ผมสีดำจะเม็ดสีที่เรียกว่า “ยูเมลานิน” (Eumelanin) และ ผมสีบรอนด์ ผมสีน้ำตาล จะมีเม็ดสี “ฟีโอเมลานิน” (Pheomelanin) เป็นต้น
Hair Root หรือ รากผม จะมีส่วนที่ฝังใต้หนังศีรษะ ซึ่งมีรูปทรงเหมือนหลอดปากแคบ เรียกว่า hair follicle และตอนล่างสุดของรากผมมีลักษณะโป่งออกเป็นกระเปาะปุ่มปลายแหลม เรียกว่า hair bulb ปุ่มนี้มีความสำคัญมากต่อการเจริญเติบโตของเส้นผม เพราะเป็นส่วนที่มีโลหิต และเส้นประสาทมาเลี้ยงทำให้เซลล์รากผมมีการเจริญแบ่งตัว เกิดเซลล์ใหม่ของผมขึ้นเรื่อยๆ คนที่หัวล้านมีสาเหตุมาจากเซลล์ของปุ่มปลายแหลมนี้ตายหรือฝ่อไป ผมจะขาดอาหารและหลุดร่วงโดยไม่มีการงอกใหม่

วงจรการงอกของเส้นผม

Hair growth cycle

เส้นผมมีความสำคัญนอกจากทำหน้าที่ปกป้องหนังศีรษะและ ปกคุมกระจายความร้อนของร่างกายแล้วยังสามารถบ่งบอกบุคลิกภาพของแต่ละบุคคลได้อีกด้วย

วงจรการงอกของเส้นผมแบ่งออกเป็น 3 ระยะ

Anagen phase ระยะการเจริญเติบโต คือ ช่วงวัยเจริญของเส้นผม มีอายุการเจริญเติบโตประมาณ 3 ปี อัตราการเจริญเติบโต 1 เซนติเมตร ต่อระยะเวลา 1 เดือน โดยส่วนใหญ่เส้นผม 80-90% จะอยู่ในระยะนี้ ยิ่งเส้นผมอยู่นี้ระยะยาวนานมากเท่าไหร่ ต่อมรากผมก็จะสามารถผลิตเส้นผมได้นานมากขึ้น แต่หากระยะนี้สั้นลง เส้นผมจะเข้าสู่ระยะพักเร็วขึ้น ซึ่งจะทำให้ระยะเวลาของการหลุดร่วงของเส้นผมเกิดขึ้นเร็วขึ้น จึงทำให้มีภาวะศรีษะล้านได้
Catagen phase ระยะเสื่อม หรือ ช่วงระยะเวลาที่เส้นผมหยุดการเจริญเติบโต เส้นผมจะเติบโตช้าลงและค่อยๆหยุดที่จะเติบโตไปในที่สุดใช้ระยะเวลา 2-3 สัปดาห์ โดยมีประมาณเส้นผม 1% อยู่ในระยะนี้
Telogen phase ระยะหยุดการเจริญเติบโต ระยะนี้เป็นระยะที่เซลล์รากผมนั้นตายแล้วหรือช่วงรอยต่อระยะเวลาที่ผมกำลังจะหลุดร่วง กับระยะที่เส้นผมใหม่จะขึ้นมาแทนที่ ใช้ระยะเวลาประมาณ 3 เดือน โดยมีเส้นผมประมาณ 10% ที่อยู่ในระยะนี้ หลังจากนั้นเส้นผมจะเข้าสู่ระยะ Anagen อีกครั้ง

โดยปกติแล้วเราสามารถมีผมร่วงในแต่ละวันได้ถึง 100 เส้น แต่ถ้าสระผมจะสามารถร่วงได้เป็น 2 เท่าของปกติ
การร่วงของเส้นผมบนหนังศีรษะ ของมนษุย์ จะมีการร่วงแบบ mosaic pattern คือร่วงทุกจุดสลับกันไป ไม่เหมือนขนสัตว์ซึ่งจะร่วงเป็นชุด หรือเป็นหย่อมๆ จากหัวไปหาง จากบริเวณท้องไปหลัง เรียกว่า wave pattern

references:

Olsen EA. Hair. In: Freedberg IM, Eisen AZ, Wolff K, et al. editors. Fitzpatrick’s dermatology in general medicine. 5th ed. New York: McGraw-Hill; 1999; 729-51.
Shapiro J, Lui H. Common hair loss disorders. In: Hordinsky MK, Sawaya ME, Scher RK, editors. Atlas of hair and nails. Philadelphia: Churchill Livingstone; 2000;91-103.